atha dviteeyo.adhyaayaH |
saMjaya uvaacha |
taM tathaa kRRipayaavishhTamashrupoorNaakulekshhaNam |
vishheedantamidaM vaakyamuvaacha madhusoodanaH || 1 ||
shreebhagavaanuvaacha |
kutastvaa kashmalamidaM vishhame samupasthitam |
anaaryajushhTamasvargyamakeertikaramarjuna || 2 ||
klaibyaM maa sma gamaH paartha naitattvayyupapadyate |
kshhudraM hRRidayadaurbalyaM tyaktvottishhTha paraMtapa || 3 ||
arjuna uvaacha |
kathaM bheeshhmamahaM saankhye droNaM cha madhusoodana |
ishhubhiH pratiyotsyaami poojaarhaavarisoodana || 4 ||
guroonahatvaa hi mahaanubhaavaanshreyo bhoktuM bhaikshhyamapeeha loke |
hatvaarthakaamaaMstu gurunihaiva bhunjeeya bhogaan.arudhirapradigdhaan || 5 ||
na chaitadvidmaH kataranno gareeyo yadvaa jayema yadi vaa no jayeyuH|
yaaneva hatvaa na jijeevishhaamaste.avasthitaaH pramukhe dhaartaraashhTraaH || 6 ||
kaarpaNyadoshhopahatasvabhaavaH pRRichChaami tvaaM dharmasaMmooDhachetaaH|
yachChreyaH syaannishchitaM broohi tanme shishhyaste.ahaM shaadhi maaM tvaaM prapannam || 7 ||
na hi prapashyaami mamaapanudyaadyachChokamuchChoshhaNamindriyaaNaam|
avaapya bhoomaavasapatnamRRiddhaM raajyaM suraaNaamapi chaadhipatyam || 8 ||
saMjaya uvaacha |
evamuktvaa hRRishheekeshaM guDaakeshaH paraMtapa |
na yotsya iti govindamuktvaa tooshhNeeM babhoova ha || 9 ||
tamuvaacha hRRishheekeshaH prahasanniva bhaarata |
senayorubhayormadhye vishheedantamidaM vachaH || 1
shreebhagavaanuvaacha |
ashochyaananvashochastvaM pragnyaavaadaaMshcha bhaashhase |
gataasoonagataasooMshcha naanushochanti paNDitaaH || 11 ||
na tvevaahaM jaatu naasaM na tvaM neme janaadhipaaH |
na chaiva na bhavishhyaamaH sarve vayamataH param || 12 ||
dehino.asminyathaa dehe kaumaaraM yauvanaM jaraa |
tathaa dehaantarapraaptirdheerastatra na muhyati || 13 ||
maatraasparshaastu kaunteya sheetoshhNasukhaduHkhadaaH |
aagamaapaayino.anityaastaaMstitikshhasva bhaarata || 14 ||
yaM hi na vyathayantyete purushhaM purushharshhabha |
samaduHkhasukhaM dheeraM so.amRRitatvaaya kalpate || 15 ||
naasato vidyate bhaavo naabhaavo vidyate sataH |
ubhayorapi dRRishhTo.antastvanayostattvadarshibhiH || 16 ||
avinaashi tu tadviddhi yena sarvamidaM tatam |
vinaashamavyayasyaasya na kashchitkartumarhati || 17 ||
antavanta ime dehaa nityasyoktaaH shareeriNaH |
anaashino.aprameyasya tasmaadyudhyasva bhaarata || 18 ||
ya enaM vetti hantaaraM yashchainaM manyate hatam |
ubhau tau na vijaaneeto naayaM hanti na hanyate || 19 ||
na jaayate mriyate vaa kadaachinnaayaM bhootvaa bhavitaa vaa na bhooyaH|
ajo nityaH shaashvato.ayaM puraaNo na hanyate hanyamaane shareere || 20 ||
vedaavinaashinaM nityaM ya enamajamavyayam |
athaM sa purushhaH paartha kaM ghaatayati hanti kam || 21||
vaasaaMsi jeerNaani yathaa vihaaya navaani gRRihNaati naro.aparaaNi|
tathaa shareeraaNi vihaaya jeerNaanyanyaani saMyaati navaani dehee || 22 ||
nainaM Chindanti shastraaNi nainaM dahati paavakaH |
na chainaM kledayantyaapo na shoshhayati maarutaH || 23 ||
achChedyo.ayamadaahyo.ayamakledyo.ashoshhya eva cha |
nityaH sarvagataH sthaaNurachalo.ayaM sanaatanaH || 24 ||
avyakto.ayamachintyo.ayamavikaaryo.ayamuchyate |
tasmaadevaM viditvainaM naanushochitumarhasi || 25 ||
atha chainaM nityajaataM nityaM vaa manyase mRRitam |
tathaapi tvaM mahaabaaho naivaM shochitumarhasi || 26 ||
jaatasya hi dhruvo mRRityurdhruvaM janma mRRitasya cha |
tasmaadaparihaarye.arthe na tvaM shochitumarhasi || 27 ||
avyaktaadeeni bhootaani vyaktamadhyaani bhaarata |
avyaktanidhanaanyeva tatra kaa paridevanaa || 28 ||
aashcharyavatpashyati kashchidenamaashcharyavadvadati tathaiva chaanyaH|
aashcharyavachchainamanyaH shRRiNoti shrutvaapyenaM veda na chaiva kashchit || 29 ||
dehee nityamavadhyo.ayaM dehe sarvasya bhaarata |
tasmaatsarvaaNi bhootaani na tvaM shochitumarhasi || 30 ||
svadharmamapi chaavekshhya na vikampitumarhasi |
dharmyaaddhi yuddhaachChreyo.anyatkshhatriyasya na vidyate || 31 ||
yadRRichChayaa chopapannaM svargadvaaramapaavRRitam |
sukhinaH kshhatriyaaH paartha labhante yuddhameedRRisham || 32 ||
atha chettvamimaM dharmyaM saMgraamaM na karishhyasi |
tataH svadharmaM keertiM cha hitvaa paapamavaapsyasi || 33 ||
akeertiM chaapi bhootaani kathayishhyanti te.avyayaam |
saMbhaavitasya chaakeertirmaraNaadatirichyate || 34 ||
bhayaadraNaaduparataM maMsyante tvaaM mahaarathaaH |
yeshhaaM cha tvaM bahumato bhootvaa yaasyasi laaghavam || 35 ||
avaachyavaadaaMshcha bahoonvadishhyanti tavaahitaaH |
nindantastava saamarthyaM tato duHkhataraM nu kim || 36 ||
hato vaa praapsyasi svargaM jitvaa vaa bhokshhyase maheem |
tasmaaduttishhTha kaunteya yuddhaaya kRRitanishchayaH || 37 ||
sukhaduHkhe same kRRitvaa laabhaalaabhau jayaajayau |
tato yuddhaaya yujyasva naivaM paapamavaapsyasi || 38 ||
eshhaa te.abhihitaa saankhye buddhiryoge tvimaaM shRRiNu |
buddhyaa yukto yayaa paartha karmabandhaM prahaasyasi || 39 ||
nehaabhikramanaasho.asti pratyavaayo na vidyate |
svalpamapyasya dharmasya traayate mahato bhayaat || 40 ||
vyavasaayaatmikaa buddhirekeha kurunandana |
bahushaakhaa hyanantaashcha buddhayo.avyavasaayinaam || 41 ||
yaamimaaM pushhpitaaM vaachaM pravadantyavipashchitaH |
vedavaadarataaH paartha naanyadasteeti vaadinaH || 42 ||
kaamaatmaanaH svargaparaa janmakarmaphalapradaam |
kriyaavisheshhabahulaaM bhogaishvaryagatiM prati || 43 ||
bhogaishvaryaprasaktaanaaM tayaapahRRitachetasaam |
vyavasaayaatmikaa buddhiH samaadhau na vidheeyate || 44 ||
traiguNyavishhayaa vedaa nistraiguNyo bhavaarjuna |
nirdvandvo nityasattvastho niryogakshhema aatmavaan || 45 ||
yaavaanartha udapaane sarvataH saMplutodake |
taavaansarveshhu vedeshhu braahmaNasya vijaanataH || 46 ||
karmaNyevaadhikaaraste maa phaleshhu kadaachana |
maa karmaphalaheturbhoormaa te sango.astvakarmaNi || 47 ||
yogasthaH kuru karmaaNi sangaM tyaktvaa dhanaMjaya |
siddhyasiddhyoH samo bhootvaa samatvaM yoga uchyate || 48 ||
dooreNa hyavaraM karma buddhiyogaaddhanaMjaya |
buddhau sharaNamanvichCha kRRipaNaaH phalahetavaH || 49 ||
buddhiyukto jahaateeha ubhe sukRRitadushhkRRite |
tasmaadyogaaya yujyasva yogaH karmasu kaushalam || 50 ||
karmajaM buddhiyuktaa hi phalaM tyaktvaa maneeshhiNaH |
janmabandhavinirmuktaaH padaM gachChantyanaamayam || 51 ||
yadaa te mohakalilaM buddhirvyatitarishhyati |
tadaa gantaasi nirvedaM shrotavyasya shrutasya cha || 52 ||
shrutivipratipannaa te yadaa sthaasyati nishchalaa |
samaadhaavachalaa buddhistadaa yogamavaapsyasi || 53 ||
arjuna uvaacha |
sthitapragnyasya kaa bhaashhaa samaadhisthasya keshava |
sthitadheeH kiM prabhaashheta kimaaseeta vrajeta kim || 54 ||
shreebhagavaanuvaacha |
prajahaati yadaa kaamaansarvaanpaartha manogataan |
aatmanyevaatmanaa tushhTaH sthitapragnyastadochyate || 55 ||
duHkheshhvanudvignamanaaH sukheshhu vigataspRRihaH |
veetaraagabhayakrodhaH sthitadheermuniruchyate || 56 ||
yaH sarvatraanabhisnehastattatpraapya shubhaashubham |
naabhinandati na dveshhTi tasya pragnyaa pratishhThitaa || 57 ||
yadaa saMharate chaayaM koormo.angaaneeva sarvashaH |
indriyaaNeendriyaarthebhyastasya pragnyaa pratishhThitaa || 58 ||
vishhayaa vinivartante niraahaarasya dehinaH |
rasavarjaM raso.apyasya paraM dRRishhTvaa nivartate || 59 ||
yatato hyapi kaunteya purushhasya vipashchitaH |
indriyaaNi pramaatheeni haranti prasabhaM manaH || 60 ||
taani sarvaaNi saMyamya yukta aaseeta matparaH |
vashe hi yasyendriyaaNi tasya pragnyaa pratishhThitaa || 61 ||
dhyaayato vishhayaanpuMsaH sangasteshhoopajaayate |
sangaatsaMjaayate kaamaH kaamaatkrodho.abhijaayate || 62 ||
krodhaadbhavati saMmohaH saMmohaatsmRRitivibhramaH |
smRRitibhraMshaadbuddhinaasho buddhinaashaatpraNashyati || 63 ||
raagadveshhavimuktaistu vishhayaanindriyaishcharan |
aatmavashyairvidheyaatmaa prasaadamadhigachChati || 64 ||
prasaade sarvaduHkhaanaaM haanirasyopajaayate |
prasannachetaso hyaashu buddhiH paryavatishhThate || 65 ||
naasti buddhirayuktasya na chaayuktasya bhaavanaa |
na chaabhaavayataH shaantirashaantasya kutaH sukham || 66 ||
indriyaaNaaM hi charataaM yanmano.anuvidheeyate |
tadasya harati pragnyaaM vaayurnaavamivaambhasi || 67 ||
tasmaadyasya mahaabaaho nigRRiheetaani sarvashaH |
indriyaaNeendriyaarthebhyastasya pragnyaa pratishhThitaa || 68 ||
yaa nishaa sarvabhootaanaaM tasyaaM jaagarti saMyamee |
yasyaaM jaagrati bhootaani saa nishaa pashyato muneH || 69 ||
aapooryamaaNamachalapratishhThaM samudramaapaH pravishanti yadvat|
tadvatkaamaa yaM pravishanti sarve sa shaantimaapnoti na kaamakaamee || 70 ||
vihaaya kaamaanyaH sarvaanpumaaMshcharati niHspRRihaH |
nirmamo nirahaMkaaraH sa shaantimadhigachChati || 71 ||
eshhaa braahmee sthitiH paartha nainaaM praapya vimuhyati |
sthitvaasyaamantakaale.api brahmanirvaaNamRRichChati || 72 ||
oM tatsaditi shreemadbhagavadgeetaasoopanishhatsu brahmavidyaayaaM yogashaastre shreekRRishhNaarjunasaMvaade